Bazen bir tepenin şekli, bazen bir ağacın bolluğu, bazen de saray görevlileri… İstanbul’un ilçelerinin isimlerini şekillendiren detaylar hem şaşırtıcı hem öğretici bir hikâyeye dönüşüyor.
KADIKÖY
Anlam ve Köken:
Kadıköy’ün adı, Osmanlı döneminde bölgenin “Kadılık” makamına bağlı olmasından gelir. “Kadı” kelimesi Arapça kökenlidir ve “yargıç” anlamına gelir. Bu nedenle Kadıköy, kelime kökeni olarak “kadının köyü / kadıya ait köy” anlamındadır.
Tarihsel Arka Plan:
Tarihte Khalkedon (Kadıköy), İstanbul’un fethinden önce dahi bir yerleşim merkeziydi. “Körler Ülkesi” olarak anılan bölge, Bizans’ın erken dönemlerinden itibaren önemli bir kıyı kasabasıydı. Osmanlı döneminde ise idari bir merkez oluşuyla ismini korumuş ve günümüze taşımıştır.
PENDİK
Anlam ve Köken:
Pendik isminin kökeni “Pantikapion” veya “Pendikos” gibi eski Yunanca yerleşim adlarıyla ilişkilendirilir. Bazı kaynaklar kelimenin “yamaç, eğimli yer” anlamına gelen formlardan türediğini belirtir.
Tarihsel Arka Plan:
Tarihi antik çağlara uzanan Pendik, Bizans döneminden itibaren kıyı yerleşimi olarak önem kazandı. Osmanlı döneminde küçük bir balıkçı kasabasıyken hızla gelişerek günümüzün büyük ilçelerinden biri haline geldi.
MALTEPE
Anlam ve Köken:
Maltepe ismi, Türkçedeki “mal” (çocuk-evlat ya da servet) ve “tepe” kelimelerinin birleşiminden gelir. Yaygın kabul gören yorum, tepenin “kervan mallarının konduğu tepe” ya da “servet tepesi” anlamı taşıdığıdır.
Tarihsel Arka Plan:
Bizans döneminde “Bryas” olarak bilinen Maltepe, Osmanlı döneminde ise kıyı sahilinin ticaret potansiyeli sayesinde adını Türkçe kökenli bugünkü formuyla aldı.
ÜSKÜDAR
Anlam ve Köken:
Üsküdar’ın adı, eski Farsça “Uskudar” veya Bizans dönemindeki “Skutarion” adından türemiştir. Yaygın etimolojik yorum, ismin “kale, karakol, karargâh” anlamına gelen bir kökten geldiği yönündedir.
Tarihsel Arka Plan:
İstanbul’un Asya yakasındaki en eski yerleşimlerden biri olan Üsküdar, hem Bizans hem Osmanlı dönemlerinde stratejik bir geçiş ve ticaret merkezi olmuştur.
BEYKOZ
Anlam ve Köken:
Beykoz ismi “bey” ve Farsça kökenli “koz” (ceviz) kelimelerinin birleşiminden oluşur. “Beyin cevizliği” veya “beylerin bulunduğu cevizlik” anlamı taşır.
Tarihsel Arka Plan:
Bölge tarih boyunca ceviz ağaçlarıyla ünlüydü. Osmanlı devlet adamlarının ve saray çevresinin sık ziyaret ettiği sayfiye alanı olarak Beykoz, adını doğal dokusundan alan özel bir yerleşimdir.
TUZLA
Anlam ve Köken:
Tuzla, adını bölgedeki tuzla tesislerinden yani tuz çıkarılan alanlardan alır. Türkçede “tuzla”, tuz üretiminin yapıldığı yer anlamına gelir.
Tarihsel Arka Plan:
Bizans ve erken Osmanlı dönemlerinde bölge tuz üretimiyle biliniyordu. Bugün sanayi bölgesi kimliği ağır bassa da adı, tarihsel üretim faaliyetlerinin izini taşımaktadır.
ŞİLE
Anlam ve Köken:
Şile’nin adı, antik kaynaklarda “Philee” veya “Aschilion” gibi yapılarda geçer. En yaygın kabul gören etimoloji ise adın eski Yunanca kökenli olup “kayalık yer, uçurum” gibi anlamlar taşıdığıdır.
Tarihsel Arka Plan:
Karadeniz’in sert kıyısında yer alan Şile, deniz feneri, doğal kayalık yapıları ve sahil yerleşimiyle tarih boyunca küçük fakat önemli bir kıyı köyü olagelmiştir.
ÜMRANİYE
Anlam ve Köken:
Ümraniye adı Arapça “ümran” kökünden gelir ve “bayındırlık, gelişmişlik, mamur yer” anlamı taşır.
Tarihsel Arka Plan:
Osmanlı döneminde yerleşimin seyrek olduğu bölge, Cumhuriyet’in son yüzyılında hızla nüfus kazandı. İsmindeki “bayındır yer” anlamı zamanla nüfusun artışı ve kentsel gelişimle örtüşür hale geldi.
SULTANBEYLİ
Anlam ve Köken:
Sultanbeyli ismi, “sultan” unvanı ile “beyli / beylik” kavramının birleşimi şeklinde yorumlanır. “Sultana ait beyliğin yeri” veya “sultanın beyliği” anlamı taşır.
Tarihsel Arka Plan:
Osmanlı döneminde bölge ağırlıklı olarak ormanlık ve kırsal bir yapıdaydı. Adının kökeni, dönemin idari veya mülki bölünmelerinde kullanılan unvanlardan türemiştir.
